“โครงการส่งเสริมการเรียนรู้เพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดตาก” เป็นโครงการที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมรับไว้เป็นโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เมื่อวันที่ 24 มีนาคม 2558 กรณี บริษัทผาแดงอินดัสทรี จำกัด (มหาชน) ซึ่งได้รับอนุญาตให้เข้าทำประโยชน์ในพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าแม่สอด ท้องที่ตำบลพระธาตุผาแดง อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก เนื้อที่รวม 2,077 ไร่ เพื่อดำเนินกิจการด้านการพัฒนาอุตสาหกรรมเหมืองแร่และถลุงโลหะสังกะสี และยุติการทำเหมืองในปี พ.ศ. 2560 และพัฒนาพื้นที่เหมืองแร่เดิมให้เป็นศูนย์การพัฒนาและแหล่งเรียนรู้ทางธรรมชาติ อันประกอบด้วยแนวทางต่างๆ ดังนี้
-
- ศูนย์อบรมสัมมนาด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ
- พิพิธภัณฑ์เหมืองแร่สังกะสีดอยผาแดง
- ศูนย์ฟื้นฟูสมรรถภาพผู้สูงอายุ
- ศูนย์อนุรักษ์พันธุ์กล้วยไม้ป่าและพืชท้องถิ่น
- ศูนย์พัฒนาและส่งเสริมการใช้หญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ
- สถานที่ท่องเที่ยวเชิงนิเวศและแหล่งนันทนาการ
โดยมีกรมป่าไม้เป็นผู้ดำเนินการหลัก และมีสำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (สำนักงาน กปร.) เป็นผู้ประสานงานระหว่างหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้การดำเนินงานบรรลุวัตถุประสงค์ต่อไป
ต่อมาสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้ทรงมีแนวพระราชดำริให้ดำเนินการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ในโครงการส่งเสริมการเรียนรู้เพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดตาก ซึ่งทรงมีพระราชปณิธานแน่วแน่ในการที่จะสนับสนุนงานด้านพฤกษศาสตร์ การอนุรักษ์ และงานด้านสวนพฤกษศาสตร์ ได้ทรงมุ่งหวังที่จะให้สวนพฤกษศาสตร์ผาแดงมีลักษณะเช่นเดียวกับ สวนพฤกษศาสตร์ Eden Project สหราชอาณาจักร ซึ่งได้พัฒนาขึ้นอย่างสวยงามจากพื้นที่ที่ผ่านการทำเหมืองมาแล้วเช่นเดียวกับเหมืองผาแดง เพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้ทางธรรมชาติ เป็นสถานที่รวบรวมพันธุ์ไม้ของผืนป่าตะวันตกของประเทศไทย ส่งเสริมการมีส่วนร่วมและสร้างรายได้ให้กับชุมชนที่อยู่โดยรอบโครงการ
ซึ่งการจัดแสดงนิทรรศการในครั้งนี้ จะแสดงให้เห็นถึงความก้าวหน้าของการดำเนินงานสนองแนวพระราชดำริในการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ในพื้นที่โครงการฯ ซึ่งกรมป่าไม้ ได้ร่วมกับ ดร.วีระชัย ณ นคร ที่ปรึกษา และคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ดำเนินการจัดทำกรอบแนวคิดและออกแบบผังการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ โดยจำแนกการดำเนินงานแบ่งพื้นที่ต่างๆ จำนวน 5 ลักษณะพื้นที่ รวมทั้งสิ้น 970 ไร่ แบ่งเป็น
Zone A พื้นที่ก่อสร้างสระมรกตและป่าดึกดำบรรพ์ เนื้อที่ 200 ไร่
Zone B พื้นที่ก่อสร้างน้ำตก จำนวน 100 ไร่
Zone C พื้นที่ก่อสร้างกลุ่มอาคารเรือนกระจก จำนวน 200 ไร่
Zone D พื้นที่สำหรับการฟื้นฟูป่า จำนวน 300 ไร่
Zone E พื้นที่ก่อสร้างอ่างเก็บน้ำผาแดง จำนวน 170 ไร่
สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดำเนินปฏิบัติพระราชกรณียกิจในพื้นที่จังหวัดตาก เมื่อวันที่ 18 ธันวาคม 2561 โดยการนี้ เลขาธิการคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ พร้อมด้วยอธิบดีกรมป่าไม้ และ ดร.วีระชัย ณ นคร ที่ปรึกษา ถวายรายงานความก้าวหน้าการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ในโครงการส่งเสริมการเรียนรู้เพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดตาก และทรงทอดพระเนตรผังการออกแบบการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ ทรงมีพระราชดำริเห็นชอบในเบื้องต้นแล้ว
และระหว่างวันที่ 31 มกราคม ถึงวันที่ 3 กุมภาพันธ์ 2562 ผู้บริหาร Eden Project ได้เดินทางมาเยี่ยมชมและให้คำแนะนำการจัดสร้างEden Projectในพื้นที่โครงการส่งเสริมการเรียนรู้เพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดตาก ตามคำเชิญของกรมป่าไม้แล้ว และผู้บริหาร Eden Project ได้จัดทำรายงานข้อเสนอแนะในการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ผาแดง จังหวัดตาก ซึ่งคณะอนุกรรมการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ฯ จะได้ดำเนินการปรับปรุงผังการจัดสร้างสวนพฤกษศาสตร์ ตามข้อเสนอแนะของผู้บริหาร Eden Project แล้วจะได้นำขึ้นทูลเกล้าถวาย สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพื่อทรงโปรดมีพระราชวินิจฉัยต่อไป
Source: สำนักงานโครงการพระราชดำริและกิจการพิเศษ กรมป่าไม้