การท่องเที่ยวถือเครื่องมือสำคัญในการเพิ่มมูลค่า และสร้างความยั่งยืนให้ชุมชน จากนโยบายการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวโดยชุมชนให้เข้มแข็ง และสามารถจัดการตนเองได้อย่างยั่งยืน เพื่อให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่ตอบโจทย์กระแสการท่องเที่ยวยุคใหม่ที่ต้องการสัมผัสประสบการณ์ท่องเที่ยวท้องถิ่นที่จริงแท้ หรือ Local Experiences พร้อมขยายผลพัฒนาเครือข่ายชุมชนท่องเที่ยวคุณภาพจากระดับท้องถิ่นสู่ระดับชาติ ที่สำคัญมุ่งผลักดันอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและรักษาสิ่งแวดล้อมของสถานที่ท่องเที่ยวให้ยั่งยืน ดั่งเช่นที่ “ชุมชนบ้านไร่กองขิง” ตำบลหนองควาย อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ จึงถือเป็นตัวอย่างที่ดีของความสำเร็จจากการพัฒนา
บ้านไร่กองขิง เป็นสถานที่ท่องเที่ยวอีกแห่งหนึ่งของจังหวัดเชียงใหม่ ที่อนุรักษ์ธรรมชาติ วิถีท่องเที่ยวระบบนิเวศน์และรักษาสิ่งแวดล้อม จึงทำให้เป็นชุมชนเพื่อสุขภาพ ซึ่งได้รับการส่งเสริมและสนับสนุนให้เป็นอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวจากหน่วยงานภาครัฐอย่าง องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) หรือ อพท. หน่วยงานสังกัดในความดูแลโดย รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา ที่มีบทบาทในการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเพื่อสร้างชุมชนแห่งความสุข โดยประสานความร่วมมือทุกภาคีเพื่อเสริมสร้างศักยภาพกลไกลและระบบบริหารจัดการการท่องเที่ยวให้เป็นพื้นที่ที่ได้รับการพัฒนาตามแนวทางของเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (Global Sustainable Tourism Criteria: GSTC) ที่นำไปสู่ความยั่งยืนอย่างบูรณาการในชุมชนตนเองด้วยภูมิปัญญาท้องถิ่น
การพัฒนาชุมชนบ้านไร่กองขิงแห่งนี้ได้แบ่งปันภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ช่วยกันเสริมสร้างสุขภาพและจิตวิญญาณที่น่าสนใจให้กับนักท่องเที่ยวที่ได้มาเยือน ซึ่งได้ริเริ่มขึ้นจากความพยายามในการฟื้นฟูชุมชนเองด้วยภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อสุขภาพที่มีอยู่และใช้ในชุมชนของตนเองมาอย่างยาวนาน ถือเป็นการฟื้นฟูชุมชนที่เคยมีสุขภาวะที่ไม่ดีไปสู่ชีวิตที่ดีกว่าได้ด้วยนวัตกรรมท้องถิ่น และด้วยการพิสูจน์ให้สังคมเห็นว่าชุมชนนี้เป็นแหล่งความรู้เรื่องสุขภาพอันดีอย่างแท้จริง ศูนย์บริการสุขภาพบ้านไร่กองขิงได้จัดตั้งขึ้นเพื่อให้บริการคำปรึกษาและการบำบัดรักษาเชิงลึกในระยะยาวด้วยภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีคุณภาพในชุมชนบ้านไร่กองขิงแห่งนี้ที่นำวัสดุจากธรรมชาตินำกลับมาใช้ใหม่ อีกทั้งชาวบ้านมีการณรงค์อนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ร่วมกันคัดแยกขยะในชุมชนเพื่อร่วมมือกันรักษาสิ่งแวดล้อมและส่งผลต่อสุขภาพกายและสุขภาพใจที่ดี นอกจากนี้ยังมีการผลิตสินค้าที่ล้วนมาจากวัสดุธรรมชาติเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เพื่อสุขภาพ และอาหารปลอดสารเคมีเพื่อสุขภาพ เพื่อหาวิธีการที่จะเพิ่มมูลค่าแก่สินค้าโดยภูมิปัญญาท้องถิ่น และสร้างความแตกต่างจากการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และรักสุขภาพ ให้กับนักท่องเที่ยวไปสู่ทางเลือกใหม่แห่งการท่องเที่ยวที่เกิดขึ้นตามแบบวิถีท้องถิ่น ดังนั้น การท่องเที่ยวของชุมชนบ้านไร่กองขิงจึงได้รับการยกระดับให้เป็น “หมู่บ้านแห่งสุขภาพ” ซึ่งเกิดจากการนำต้นทุนทางวิถีวัฒนธรรมที่เป็นอัตลักษณ์และทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชนมาสร้างมูลค่าเพิ่มเป็นกิจกรรมท่องเที่ยวให้นักท่องเที่ยวได้มาท่องเที่ยวสัมผัสและเรียนรู้วัฒนธรรมท้องถิ่น เยาวชนได้มีส่วนร่วมอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและเผยแพร่ศิลปะวัฒนธรรม ซึ่งนับว่าเป็นภูมิปัญญาที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์และสืบทอดต่อไป
นายพิพัฒน์ รัชกิจประการ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา นำคณะลงพื้นที่เยี่ยมชุมชนท่องเที่ยวต้นแบบ บ้านไร่กองขิง อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ พร้อมกล่าวว่า เพื่อต้องการสร้างการรับรู้ตัวอย่างการพัฒนาท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างยั่งยืนตามนโยบายส่งเสริมการขับเคลื่อนตั้งแต่ต้นน้ำ-กลางน้ำ-ปลายน้ำ ประกอบด้วย 1.การยกระดับความปลอดภัยให้แก่นักท่องเที่ยวและคนในท้องถิ่น 2.ส่งเสริมความสะอาดในพื้นที่ท่องเที่ยวด้วยการคัดแยกขยะและนำวัสดุเหลือใช้กลับมาใช้ใหม่เป็นผลิตภัณฑ์ท้องถิ่น 3.ส่งเสริมการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเพื่อรักษาสิ่งแวดล้อมและการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และ 4.ส่งเสริมความเป็นธรรม ไม่เอารัดเอาเปรียบนักท่องเที่ยว โดยมีกระบวนการสร้างการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนในการบริหารจัดการการท่องเที่ยว อันนำมาซึ่งการสร้างและกระจายรายได้ลงสู่ชุมชนและพื้นที่เครือข่าย จึงได้เข้าเยี่ยมชมชุมชนบ้านไร่กองขิง ซึ่งเป็นชุมชนท่องเที่ยวต้นแบบ พัฒนาขึ้นโดย อพท. ดังนั้น จึงเห็นได้ว่าการท่องเที่ยวโดยชุมชนช่วยสร้างการมีส่วนร่วมของคนทุกเพศทุกวัยในชุมชนมาร่วมกันอนุรักษ์วิถีวัฒนธรรม ผู้เยี่ยมเยือนได้สัมผัสวัฒนธรรมที่จริงแท้ ทั้งเจ้าบ้านและคนมาเยี่ยมเยือนก็เกิดภาคภูมิใจในความเป็นไทย ได้รับการต้อนรับที่อบอุ่นดุจญาติมิตร และในวันปีใหม่ทุกปี ชมรมจะจัดกิจกรรมวันครอบครัวบ้านไร่กองขิง โดยนำกองทุนท่องเที่ยวมาจัดเลี้ยงอาหารคนในชุมชน และมอบเป็นเงินสวัสดิการให้ผู้สูงอายุ และเป็นเงินทุนการศึกษาให้เด็กและเยาวชนในชุมชน และมอบรางวัลให้แก่คนทำดีในชุมชนในด้านสิ่งแวดล้อม ด้านการดูแลความปลอดภัย
นายพิพัฒน์ กล่าวอีกว่า “นโยบายที่มอบให้หน่วยงานภายใต้กระทรวงฯ ต้องทำงานร่วมกันอย่างบูรณาการในการพัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชนไปสู่ความยั่งยืน ตั้งแต่หน่วยงานต้นน้ำคือ อพท. ที่ได้มุ่งเดินหน้าพัฒนาความเข้มแข็งการบริหารจัดการการท่องเที่ยวให้กับชุมชน หน่วยงานกลางน้ำ สำนักปลัดนำนโยบายสู่การปฏิบัติผ่านท่องเที่ยวและกีฬาจังหวัด กรมการท่องเที่ยวรับรองมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน และหน่วยงานปลายน้ำ การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ต่อยอดนำชุมชนท่องเที่ยวที่มีคุณภาพมาตรฐานสู่ตลาดการท่องเที่ยวที่เหมาะสม และทุกหน่วยงานจะร่วมกันหนุนเสริมการพัฒนาเครือข่ายการท่องเที่ยวโดยชุมชนในระดับจังหวัด ระดับภูมิภาคและระดับประเทศให้มีความเข้มแข็งและมีคุณภาพดังเช่นต้นแบบนี้ การท่องเที่ยวโดยชุมชนก็จะเป็นกลยุทธ์สำคัญที่จะกระจายรายได้สู่ชุมชน พัฒนาคุณภาพชีวิตและพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากอย่างแท้จริง และนำไปสู่การพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในที่สุด”
สุเทพ เกื้อสังข์ รองผู้อำนวยการองค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) หรือ อพท. กล่าวว่า “อพท. มุ่งเดินหน้าพัฒนาชุมชนแห่งนี้ให้เกิดการทำงานร่วมกันสามารถสร้างกองทุนเลี้ยงชีพที่สามารถพึ่งพาตนเองได้ในบริบทของสังคมและวัฒนธรรมต่าง ๆ นอกจากนั้น บ้านไร่กองขิง ยังให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมของคนทุกกลุ่ม ทุกเพศ ทุกวัย ในการพัฒนาชุมชน ยกตัวอย่างเช่น กลุ่มเยาวชนรักษ์บ้านเกิดที่จะรวมตัวกันเพื่อทำกิจกรรมทางสิ่งแวดล้อม ทั้งธนาคารขยะ และ การรวมตัวกันทุกวันอาทิตย์เพื่อเก็บขยะรอบชุมชน หรือ กลุ่มผู้สูงอายุที่มีกิจกรรมรำวงทำร่วมกับนักท่องเที่ยว เป็นต้น ชุมชนบ้านไร่กองขิงใช้การพัฒนาการท่องเที่ยวเป็นกิจกรรมที่ทำให้คนหลากหลายกลุ่มมีเป้าหมายเดียวกัน มาทำงานร่วมกัน เกิดความสามัคคีและความภาคภูมิใจในชุมชนของตนเอง เป็นการวางทิศทางพัฒนาจนเข้มแข็งเป็นชุมชนเพื่อสุขภาพที่เกิดจากความตั้งใจที่จะทำให้คนในชุมชนมีสุขภาพดี ลดค่าใช้จ่ายเรื่องการรักษาพยาบาลไป จากคลังความรู้และภูมิปัญญาเรื่องสุขภาพเหล่านี้ ทำให้ผู้มาเยือนมีโอกาสได้เรียนรู้และร่วมกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพตามแบบวิถีท้องถิ่นอย่างน่าประทับใจ”
ความสำเร็จของชุมชนบ้างไร่กองขิงแห่งนี้ กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา และ อพท. ซึ่งเป็นหน่วยงานต้นน้ำของการพัฒนา ตลอดจนผู้บริหารหน่วยงานภายใต้กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา จับมือผสานทุกหน่วยงานในท้องถิ่นมุ่งพัฒนายกระดับชุมชนต้นแบบท่องเที่ยวที่มีคุณภาพมาตรฐานสู่ตลาดการท่องเที่ยวที่มีเครือข่ายการท่องเที่ยวโดยชุมชนในระดับจังหวัด ระดับภูมิภาค และระดับประเทศ กลายเป็นกลยุทธ์สำคัญที่จะกระจายรายได้สู่ชุมชน พัฒนาคุณภาพชีวิตและพัฒนาเศรษฐกิจฐานราก นำไปสู่การพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในที่สุด